Өмір сүру процесінде, сондай-ақ еңбек қызметінде адамға күнделікті тіршілік ету ортасының да, өндірістік ортаның да зиянды және қауіпті факторлары әсер етуі мүмкін. Олардың кейбіреулері бірден немесе болашақта әртүрлі сипаттағы ауруларды тудыруы мүмкін, екіншісі жарақат пен жұмысқа қабілеттілікті жоғалтуы мүмкін. Бұл факторлар жиі өзара байланысты-бір топтың болуы екінші топтың себебі болып табылады.

Сонымен қатар, қауіпті және зиянды өндірістік факторлардың әртүрлі түрлері қолайсыз жағдайларда немесе қауіпті аймақта ұзақ уақыт болған кезде де, осындай әсердің бір реттік әсерінен де пайда болатын кәсіби ауруларды тудыруы мүмкін.

Өндірістік ортаның зиянды және қауіпті факторларының 4 тобы бар:

физикалық, химиялық, биологиялық, психофизиологиялық.

Физикалық қауіпті және зиянды өндірістік факторлар:

• тым жоғары немесе төмен температура, ылғалдылық күйіктерді, жылу соққыларын, гипотермияны тудыруы мүмкін;

• сәулелену - сәулелік ауру, ісіктер;

• биіктік - құлау кезіндегі жарақаттар;

• шу және діріл - есту мүкістігі және діріл ауруы;

• шаң - тыныс алу жолдарының аурулары;

• электр - электр жарақаттары;

• жарықтандыру -көру қабілетінің бұзылуы

Химиялық қауіпті және зиянды өндірістікфакторлар ағзаға әсер ету принципі бойыншатүрлерге бөлінеді: аллергенді; тітіркендіргіш; канцерогенді – ісіктердің, оның ішінде қатерліісіктердің дамуын тудырады; улы; уытты, мутагендік  - болашақ жұмысшылардыңбалаларында мутация мен патологияны тудыруымүмкін. Бұған әр түрлі түтіндер, газдар, мысалы, әртүрлі шыққан улы шаңдар, сондай-ақ оларменбайланыста  болған кезде күйік алатын, жануғаболатын агрессивті сұйықтықтардың барлықтүрлері кіреді.

Биологиялық қауіпті және зиянды өндірістікфакторлар: әртүрлі кластағы тірі организмдер, олармен байланыста болу  ауруды тудыру немесежарақат алуы мүмкін. Бұған патогендікмикроорганизмдер мен олардың тіршілік етуөнімдері, бактериялар, жануарлар, вирустар, өсімдіктер, инфекция қоздырғыштары жатады. Бұған көбінесе қорғауға бағытталған тірі заттармен өсімдіктердің реакцияларының белгілі біртүрлері кіреді – шағу, уытты шығару, улы иістерді, сызат, шағып алу. Биологиялық қауіпсіздік-бұлдәрі-дәрмектерді өндіру және қолданусалаларымен, медицинамен, ветеринариямен, ауылшаруашылығымен, тиісті бағыттағызертханалық және ғылыми-зерттеу жұмыстарыменбайланысты адамдар үшін шұғыл қажеттілік.

Психофизиологиялық: дененің нейропсихикалықжәне физикалық жүктемелері-сезім мүшелерініңшамадан тыс жүктелуі, стресстік еңбекжағдайлары, шамадан тыс жүктемелер статикалықжәне динамикалық, эмоционалды, ақыл-ой асқынкернеу, еңбектің монотондылы. Бұл бір позада ұзақуақыт жұмыс істеу, тым көп физикалық белсенділікқажет болуы мүмкін. Артық қозғалыс пен оныңжетіспеушілігі денеге бірдей зиянды әсер етеді. Бұлсондай-ақ жүргізушілерге, диспетчерлерге, бақылауоператорларына тән назар аударуды қамтиды. Табиғи ырғақты бұзатын ауысымдар бойыншажұмыс кезінде ағзаның белгілі бір қайта құрылуыбайқалады-мұндай жағдайларда созылмалыаурулар көбінесе ұйқының бұзылуы, еңбеккеқабілеттіліктің төмендеуі және шоғырлану болыптабылады, бұл нәтижесінде адамның кінәсіненавариялар мен жазатайым оқиғалардыңықтималдығын арттырады, уақыт тапшылығыкезінде жұмыстарды орындау, басқа адамдардыңқауіпсіздігі үшін жауапкершілігі бар қызметкерлер, өмір үшін тәуекелмен байланысты лауазымдардағықызметкерлер.

Адамды зиянды факторлардан қорғау жұмысаймағының ауасында, атмосфераның беткіқабатында, жер үсті, жер асты және ауыз су көздерінде зиянды заттардың шоғырлануын ШРК-ға тең немесе одан аз қамтамасыз етуге дейіназаяды. Табиғи, қалалық және өндірістік ортаныңзиянды факторларынан адам өмірінің қауіпсіздігінқамтамасыз ету үшін мынадай әдістер мен құралдар қолданылады: елді мекендер мен жұмысорындарына қатысты зиянды заттаршығарындыларының, төгінділерінің көздерінұтымды орналастыру; техникалық құралдарарқылы пайда болу көзінен зиянды бөлінділердіжою; қалдықтарды қауіпсіз кәдеге жаратутехнологиясын енгізе отырып, ауаны, суды зияндызаттардан тазарту құралдарын қолдана отырып; жеке қорғаныш құралдарын (ЖҚҚ) қолданаотырып жүргізіледі.

Сондай-ақ зиянды факторлардың әсерін, зияндызаттардың шоғырлануын, физикалық факторлардыанықтау және оларға жол бермеу мақсатында әрбіркәсіпорын жұмыс орындарының қауіпсіздігінқамтамасыз етуге міндетті. Сондықтан, «Өндірістікбақылауды жүзеге асыруға қойылатынсанитариялық-эпидемиологиялық талаптар» 2023жылғы 7 сәуірдегі № 62 санитариялыққағидаларына сәйкес жеке кәсіпкерлер мен заңдытұлғалар өздері жүзеге асыратын қызметке сәйкесөндірістік бақылауды осы санитариялыққағидаларда көзделген талаптарға сәйкес жүзегеасыруға міндетті.

Өндірістік бақылау - өндірілетін өнімнің, жұмыстармен көрсетілетін қызметтердің, оның ішіндезертханалық зерттеулер мен сынақтар, адам мен мекендеу ортасы үшін қауіпсіздігін және (немесе) зиянсыздығын қамтамасыз етуге бағытталған іс-шаралар кешені.

Шымкент қаласы Әл-Фараби ауданының бас маманы  Г.Б.Шонжанова